SPOR VE MULTIPL SKLEROZ

Hangi sporları yapabilirim? Hangi spor MS'im üzerinde negatif bir etkiye sahip olabilir? MS'li hastalarla yapılan görüşmelerde, bu sorularla sık sık karşılaşılmaktadır. Aşağıda konuyla ilgili faydalı bilgiler bulacaksınız.

Niçin spor yaparız?

Hareketten alınan keyif, eğlence dürtüsünden doğar. Belirli bir aktiviteye bağlı kalmak ve hedeflere ulaşmak, sosyal yaşamı desteklemektedir. Spor, altı deneyimi kapsar: sağlık, eğlence, form, kendine güven, macera ve sosyallik. Bu farklı dürtülerin karmaşık etkileşimi, birlikte, kendi kendini idame ve sağlıklı kalma davranışını oluşturur. Spor, hastalığın üstesinden gelmede olumlu bir etkiye sahiptir.

Araştırmalar neler söylüyor?

Isıya karşı duyarlılıktan dolayı, sporun MS hastalığının seyri üzerinde negatif bir etkiye sahip olduğu düşünülmektedir. Vücut ısındaki 0.5 ºC'lik bir artışla myelin kılıfının zedelendiği sinir liflerinde iletiminin yavaşlaması ve/veya engellenmesi, geçici klinik kötüleşmeye yol açabilir (Uthhoff Fenomeni olarak adlandırılır). Bununla birlikte, çeşitli çalışmalardaki(1-4) sporun MS hastalığının seyri üzerinde negatif etkilere sahip olduğunu belirten görüşler kesin olarak desteklenmiş değildir. Günümüzde, egzersizin baskın bir pozitif etkiye sahip olduğu vurgulanmaktadır. Yapılan son çalışmalar zaman zaman yalnızca düşük sayıda hastayı kapsadıkları halde, bedensel ve zihinsel sağlık hissi ve formda kalma bakımından fark edilebilir bir iyileşme olduğu gösterilmiştir. Bununla birlikte, sporun bağışıklık aktivitesi ya da MS’in seyri ya da belirtileri üzerinde etkisiyle ilgili herhangi bir sonuca varılamamıştır.

MS hastası öncelikle neleri bilmelidir?

MS hastalarının ısı düzeni genellikle etkilenmektedir. Bu durum, spor aktivitelerinde faaliyetlerinde mutlak şekilde göz önünde bulundurulmalıdır. Çoğu MS hastasının ısıya karşı hassasiyeti (Uthhoff Fenomeni), bedensel faaliyetleri sınırlamaktadır. Bu nedenle, spordan sonra soğuk suya girilmesi veya daha uzun süreli bir soğuk duş alınması gereklidir. MS'le oluşan yorgunluk, her hastanın spor aktiviteleriyle ilgili toleransını kendisinin belirlemesi gerektiği anlamına gelir. Görüş bozuklukları söz konusu olduğunda, topla oynanan oyunlar gibi hızlı sporlardan kaçınılması en iyisidir.

Günümüzde, kendinizi aşırı yormadığınız takdirde, spor aktivitelerinin bir atak sırasında bile sürdürülmesi mümkündür. Bununla birlikte, MS'li hastaların aşırı aktivite ve yaralanma riskinden sakınması önemlidir. Ayrıca, sporun ne olup olmadığı ya da neyin doğru/yanlış teknik olup olmadığı konusunda yerleşmiş fikirlerle, kendi aktivitelerini karşılaştırmamalıdır. Rekabete dayalı sporlarla ilgili net bir tavsiye yoktur. Önemli bir fiziksel bir sakatlanmanın söz konusu olup olmadığıdır. Uzun mesafe yüzme, yüksek irtifalı tırmanış veya zorlu bir arazide kayak gezisi gibi uzun süreli ve dayanıklılık gerektiren sporlar görece olarak daha az uygundur.

MS hastası sporla ne elde edebilir? Sağlıklı kişilerde olduğu gibi, kardiyak fonksiyonlar ve dolaşımla birlikte, vücut ağırlığında pozitif etkilere sahip olduğu bulunmuştur. Dahası, MS'in birçok belirtisi, hareketliliğin sürdürülmesiyle düzelmektedir.

Sporun MS’li hastalar üzerindeki etkilerini araştıran çalışmalardan seçmeler

Spor, MS'li hastalarda koordinasyon ve dengeyi geliştirmeyi amaçlamaktadır. Orta veya şiddetli özürlülüğün söz konusu olduğu olgularda ve ısıya karşı uç noktada hassasiyet gösteren hastalarda (Uthhoff fenomeni), suda yapılan egzersizler özellikle yararlı olabilir. Vücut ağırlığının suda azalması, hastanın normalde su dışında gerçekleştiremeyeceği bazı hareketleri yapmasını sağlar.

 

• Evde tek başına egzersiz yapmak yerine, grup halinde çalışmak, egzersizi çok daha etkili kılmaktadır. Bununla birlikte gerçekleştirilen form tutma (fitness) çalışmaları, elde edilen faydaların projenin sonuna doğru azalmaya başladığını göstermiştir. Diğer yandan, artan sosyal etkileşim fırsatı, hastaların psikolojik bakımdan daha sağlıklı hissetmelerine yardımcı olmuştur. Bununla birlikte yürüme kabiliyeti, hareketlilik ve mesane/bağırsak fonksiyonlarında gelişme gözlenmiştir(1).
• MS'li hastalarda güç ve yorgunluk, suda gerçekleştirilen 10 haftalık bir form programında test edilmiştir. Kol ve bacak fonksiyonlarında, ölçülebilir bir iyileşme gözlenmiştir(2).
• Form tutma çalışmalarının MS hastalarının yaşam kalitesi üzerindeki etkilerini inceleyen 15 haftalık bir çalışmada, haftada 3 x 40 dakikalık idmandan sonra, özürlülük derecesinden bağımsız olarak kas gücü ve karaciğer kapasitesinde anlamlı iyileşmeler oluştuğu bildirilmiştir. EDSS ve aynı zamanda gerçekleştirilen farklı testlerle, hastalığın ruhsal durum ve yorgunluk derecesi üzerinde etkilere sahip olduğu tespit edilmiştir. Omuz, dirsek ve diz hareketlerinde, kol ve bacak kuvvetinde, kardiyovasküler fonksiyon ve ayrıca sosyal ilişkilerde iyileşmeler bildirilmiştir. Vücut fonksiyonlarının iyileşirken, yorgunluk hızının azalması dikkat çekicidir(3).
• Kalça eklemi ve sırttaki gerilimi ve ağrıyı azaltmayı hedefleyen terapötik binicilikte, atın hareketleri, binici üzerinde pozitif bir etkiye sahiptir. Atı sürücünün yönlendirdiği geleneksel binicilikle pasif binicilik birbirine karıştırılmamalıdır. Kanada'da yapılan bir çalışma(9), bir haftalık eğitimden sonra, katılımcıların yürüyüş hızı, denge ve zihin durumunda iyileşme olduğunu göstermiştir(4).
• Elde edilen sonuçlar, sportif aktivitelerin, tüm insanlarda olduğu gibi, MS’li hastalarda da pozitif bir etkiye sahip olduğunu kanıtlamaktadır.

Özetle;

• Orta düzeyde ancak düzenli spor aktivitelerinde bulunun
• kendi durumunuza göre uyarlanmış ve gevşeme teknikleriyle desteklenmiş form tutma programıyla çalışın.
• aşırı yorulma ve yaralanma riskiyle birlikte oldukça efor gerektiren hareketlerden sakının.
• gerilme hareketleriyle spastisiteyi ve aynı zamanda kas kısalmalarını engelleyin.
•  
• tekerlekli sandalyeyle ilgili tüm olasılıkları da inceleyin- tekerlekli sandalyeden okçuluk çalışarak, konsantrasyon ve mobilite geliştirilebilir.

Aşağıda nörolojik belirtilerin sıklıkla görüldüğü olgularda önerilen spor tipleri türleri gösterilmektedir:

Belirtiler/Önerilen spor tipi

 

• Paralizle birlikte spastisite/Yüzme, jimnastik egzersizleri, hafif top oyunları; binicilik (bu durumda spastisite üzerinde olumsuz bir etki de oluşabilir)
• Beyincikle ilgili belirtiler(titreme, düzensiz yürüme)/Yüzme, suda jimnastik egzersizleri, ata binme
• Denge ve koordinasyon bozuklukları/Pedal çevirme (yerde veya egzersiz bisikletinde), müzikle ritmik hareketler; uygun spor ekipmanıyla egzersizler; örneğin minder, halı, çim, kum üzerinde; top oyunları, tramplen egzersizleri.
• Duyusal bozukluklar/Çift pedal gibi oyunlar; kum üzerinde ata binme; top oyunları; tramplen egzersizleri.
• Uthhoff fenomeni/ Su sporları ve egzersizleri.
• Görüş bozuklukları/Sabit egzersiz bisikleti, koşu bandı, jimnastik egzersizleri.

Terapötik etkinlik ve anlamlı bir boş vakit aktivitesi hedefleri, birbirini engellemek yerine olumlu şekilde etkilemektedir.

Referanslar

1 Petajan JH, White AT. Recommendations for physical activity in patients with multiple sclerosis. Sports Medicine 1999;27(3):179-191.
2 Gehlsen GM, Grigsby SA, Winant DM. Effects of an aquatic fitness program on the muscular strength and endurance of patients with multiple sclerosis. Physical Therapy 1984;64:653-657.
3 Petajan JH, Gappmaier E et al. Impact of aerobic training on fitness and quality of life in multiple sclerosis. Annals of Neurology 1996;39:432-441.
4 Mackay-Lyons M, Conway C, Roberts W. Effects of therapeutic riding on patients with multiple sclerosis: a preliminary trial in horseback riding. Physiotherapy-Canada 1988;40(2):104-9.

http://www.ms-gateway.gen.tr/egzersiz/spor-8.htm


 

Egzersizle ilgili öneriler

Burada, yorgun kaslar için basit germe ve gevşeme egzersizleri bulacaksınız. Herhangi bir yer ve zamanda yapılması kolay ve esnek olan bu hafif egzersizler, günlük rutine ara vermenin iyi bir yoludur.

 

Sırt üstü uzanma ve gevşeme pozisyonu

Bir battaniyeyi katlayarak silindir şekline getirin ve dizlerinizi üzerine yerleştirerek sırtüstü uzanın. Topuklarınız battaniyenin üzerine baskı yapmamalı ve dizleriniz biraz dışarı doğru dönmüş olmalıdır. Sakin bir şekilde derin nefes alın.

 

Bacaklarınızın alt bölümünü, kalçalarınızla dik açı oluşturacak şekilde sert bir zemine uzatarak (birbirinin üzerine konmuş iki uzun minder gibi) sırtüstü yatın.

 

Sertleşmiş bacakların gevşetilmesi

Rahat bir pozisyonda oturun, kolları geriye doğru dayayın ve bacaklarınızı serbest bırakın. Bacaklarınızın dizden aşağısını aşağı doğru asılı tutun ve yumuşak biçimde herhangi bir çaba harcamaksızın geri ve ileri doğru sallayın.

 

Denge Egzersizi

Düz bir sandalyenin ön yarısına oturun. Başınız ve göğsünüz, sırtınız ve leğen kemiğiniz, diz ve ayağınız düz bir çizgi oluşturmalıdır. Kollarınızı rahat biçimde aşağı doğru sarkıtın. Bu pozisyonda otururken, omuzlarınızı kulaklarınıza doğru çekin ve yeniden serbest bırakın.

 

İç uyluk kaslarının gerdirilmesi

4. egzersizde olduğu gibi oturun. Önünüze ikinci bir sandalye koyun ve üst uyluğunuza dek ikinci sandalyeye doğru kayın. Ellerinizi sandalyenin arka bölümü üzerinde tutun ve daha sonra gövdenizin üst kısmını sandalyenin arkasına paralel olacak şekilde çekin.

 

Kalça ve bel kaslarının gerdirilmesi

Ayak tabanlarınızı zemine düz olarak koyun, dizleriniz ve ayaklarınız birbirinden yaklaşık 30 cm ayrı, vücudunuzun üstü ileri ve aşağı doğru eğimli olmalıdır. Kollarınızı dizleriniz arasında gevşek biçimde sarkıtın. Uyluklarınızdaki kas kuvveti yeterince iyiyse, kollarınızın üst tarafı dizlere yavaşça baskı yapabilir.

 

Kalça ve bel kaslarının gerdirilmesi (devamı)

Karın ve göğüs uyluklar üzerinde olacak şekilde çömelme pozisyonunda vücudunuzun üst kısmını ileri doğru bükün. Her iki dirseğinizle kendi kendinize dayanın, elinizin ön tarafını ellerinizin iç tarafına zıt yönde bastırın. Topuklarınız üzerindeki bu çömelme pozisyonu rahatsızsa uyluk ve topuklarınız arasına düz bir yastık koyun.

 

Bacak ve sırt kaslarının gerdirilmesi

Sırt üstü uzanın ve dizlerinizi karnınıza doğru çekin. Baş ve sırtınız düz dursun.

 

İkinci bir kişiden yardım alma

Sert bir hasır üzerinde düz ve gevşemiş bir durumda uzanın. Diğer kişi diz ve topuklarınızı tutsun ve bükme-uzama hareketleri uygulasın.

ms-gateway.gen.tr